امارات متحده عربی از مدت‌ها پیش کشور مقصد فراریان ثروتمندان روسی بوده که می‌خواسته‌اند دارایی خود را در امان و پنهان نگه دارند. با تهاجم روسیه به اوکراین و تحریم‌های غرب روند خروج سرمایه از روسیه تشدید شده است.
کجا می‌توان در امارات متحده عربی غذای روسی خورد؟ کجا می‌توان پزشکان روس‌زبان را یافت؟ این‌ها پرسش‌هایی است که خوانندگان مجله لایف‌استایل “راشیان امیریتس” (امارات روسی) به آن علاقمندند. اما در کانون این علاقمندی پرسش اصلی دیگری نیز مطرح می‌شود: “آیا می‌توانم تابعیت امارات متحده عربی را دریافت دارم؟” در وبسایت این مجله روسی‌زبان ۸۳هزار بار این موضوع کلیک خورده است.
از زمان تهاجم نظامی روسیه به اوکراین و تحریم‌های کشورهای غربی متعاقب آن، سایت این مجله ۳۰۰هزار بار بازدید شده و شمار بازدیدکنندگان در طول یک هفته دو برابر شده است.
کارشناسان می‌گوید این ترند ادامه خواهد یافت، زیرا بسیاری روس‌ها تلاش دارند تحریم‌های وضع شده کشورهای غربی علیه روسیه را دور بزنند و در صورت ورشکستگی دولت روسیه، رفاه و ثروت خود را در مکانی امن حفظ کنند. برخی دیگر نیز که وضعیت سیاسی کشورشان را خطرناک و شکننده می‌بینند، می‌کوشند از میهن خود خارج شوند.
پرواز جت‌های خصوصی میان دبی و مسکو
یک فرد مطلع صنعت نفت روسیه که در ماه جاری به دبی سفر کرده و نمی‌خواسته نامش فاش شود، به خبرنگار دویچه‌وله از تغییر فضای قابل لمس در روسیه گزارش داده است. او می‌گوید: «این احساس وجود دارد که روند جنگ در اثر جاری شدن سرمایه‌های روسی به دبی، دستخوش دگرگونی اساسی شده است. بسیاری روس‌ها کشورشان را ترک می‌کنند و در به در به دنبال مکانی امن برای فرار سرمایه خود هستند.»
رسانه‌ها گزارش می‌دهند که برخی اولیگارش‌های روس با جت‌های خصوصی خود مدام در حال رفت و برگشت میان مسکو و دبی هستند. یک روزنامه اوکراینی از ظن سرویس اطلاعاتی ملی روسیه گزارش داده است که اولیگارش‌های روس تلاش دارند برای حفظ دارایی‌های خود، آن‌ها را به دبی انتقال دهند. در وبسایت آزاد ترددهای کشتیرانی، محققان “اوپن سورس” از جمله چندین قایق لوکس تفریحی لنگرانداخته در دبی را یافته‌اند. از آنجا که امارات متحده عربی دست به تحریم‌های سفت و سخت علیه روسیه نزده است، این کشور مکانی امن برای سرمایه‌های روسی محسوب می‌شود.
قایق لوکس و تفریحی به نام لیدی ام ضبط شده در ایتالیا متعلق به اولیگارش روس الکسی مورداشف
قایق لوکس و تفریحی به نام “لیدی ام” ضبط شده در ایتالیا متعلق به اولیگارش روس الکسی مورداشف
تراکنش‌های مالی نامرئی؟
امارات متحده عربی به رغم روابط درازمدت سیاست امنیتی با آمریکا می‌کوشد در جنگ روسیه و اوکراین بی‌طرف بماند. به همین دلیل مشاوران روس‌زبان امور شرکت‌ها، مستقر در دبی، به رسانه‌های بین‌المللی گفته‌اند که شمار کسب اطلاع از روسیه رو به فزونی گذارده است.
جودی ویتوری، پژوهشگر امور فساد، دارایی‌های غیرقانونی و ضعف‌های نهادهای دولتی در دانشگاه جرج تاون واشنگتن می‌گوید: «دبی می‌تواند به یک گرانیگاه بزرگ‌تر برای پول اولیگارش‌های روس بدل شود.»
خانم ویتوری که پیش از این در نیروی ویژه ناتو برای مبارزه با فساد کار می‌کرده است، می‌افزاید که روند سرازیر شدن پول‌های غیرقانونی روسی به دبی از اواخر دهه ۱۹۹۰ آغاز شده است. اما امروز هنوز نمی‌توان پیش‌بینی کرد که این افزایش فرار سرمایه به دبی چه ابعادی دارد، “زیرا پول‌ها به طور عمده نامرئی می‌مانند”.
مائیرا مارتینی، پژوهشگر ویژه امور مبارزه با فساد در اندیشکده “شفافیت بین‌الملل” در این باره می‌گوید که یک علت ناپیدا ماندن پول‌ها این است که دستگاه‌های امارات متحده عربی اطلاعات مرتبط با این پول‌ها را به طور جدی دنبال و جمع‌آوری نمی‌کنند.
اصلاحات پایدار؟
خانم مارتینی می‌افزاید، خوشبختانه به یمن تشدید کنترل‌ها توسط سازمان‌هایی نظیر “گروه ویژه اقدام مالی” (FATF) که یک سازمان جهانی نظارت بر پولشویی است، در سال‌های اخیر اصلاحاتی در این حوزه صورت گرفته است. اما با این حال این نهاد نظارت بین‌المللی در اوایل ماه جاری مارس امارات متحده عربی را در “لیست خاکستری” جای داد. بدین گونه این کشور تحت نظارت شدیدتر “گروه ویژه اقدام مالی” قرار خواهد گرفت.
مارتینی و ویتوری هر دو هم‌نظر هستند که امارات متحده عربی یک رشته مقررات به منظور کنترل بهتر سرمایه‌گذاری‌های غیرقانونی تصویب کرده است. اما برای اجرای این مقررات تلاش زیادی از خود به خرج نمی‌دهد.
مارتینی می‌گوید اندک اندک تغییراتی در رویکرد اماراتی‌ها دیده می‌شود: «اگر امروز کسی بخواهد در امارات متحده عربی شرکتی تأسیس کند، در این میان سئوال می‌شود، چه کسی پشت این شرکت است. با این حال در امارات هنوز خیلی ساده می‌توان دارایی‌ها را پنهان کرد.» او می‌افزاید که در هفت امیرنشین امارات متحده ۳۹ نهاد ثبت شرکت مختلف عمل می‌کنند؛ و این نه تنها سیستم مؤثری نیست، بلکه یک “درهم‌ریختگی” کامل است.
علاوه بر این در امارات متحده عربی ۴۰ به اصطلاح “منطقه آزاد” وجود دارد که شرکت‌های خارجی می‌توانند دفتر خود را به این مناطق انتقال دهند. این کارشناس شفافیت بین‌الملل می‌گوید: «در مورد صندوق‌های املاک و سرمایه‌گذاری، هیچ کس از آن‌ها هیچ سئوالی نمی‌کند.»
ویزا در قبال سرمایه‌گذاری
خرید املاک در امارات به طور نسبی بدون هر مانعی می‌تواند صورت گیرد. پیش‌شرط آن داشتن یک ویزای اقامت است که هیچ ضمانت محلی برای آن ضروری نیست. کارشناسان می‌گویند، کار اداری خرید یک آپارتمان و تأسیس یک شرکت بسیار جزئی است. برای رتق و فتق معاملات اما پول نقد نقش اساسی دارد.
هر کس که برای ملکی به ارزش حدود ۲۷۲هزار دلار (۱۸۵هزار یورو) سرمایه‌گذاری کند، ویزای اقامتی سه ساله در امارات کرد. بنابراین برای روس‌های طبقه متوسط بالا که می‌خواهند از معاملات و دارایی خود در برابر تحریم‌ها و یا در برابر دولت خود حفاظت کنند و یا نگران از فروپاشی اقتصادی در روسیه هستند، بدین گونه می‌توانند در امارات متحده عربی گوشه‌ای امن و دنج برای خود بیابند.
ترکیب پول “پاک” و “کثیف” در امارات
البته امارات تنها مقصد ثروتمندان روس نیست. در لیست خاکستری FATF می‌توان ۲۳ کشور از جمله پاکستان، سودان جنوبی، جزایر کیمن در شرق دریای کارائیب، یمن و مراکش را نیز یافت. برخی از این کشورها البته از تلاش کشورهای غربی در انزوای اقتصادی روسیه پشتیبانی می‌کنند.
جودی ویتوری می‌گوید که امارات متحده عربی اما به دلایل دیگری نیز برای این “فراریان اقتصادی” ثروتمند روس جذابیت دارد، زیرا “امارات جایگاهی بی‌نظیر است”: «امارات نه یک محل جابه‌جایی پول مانند جزایر کایمن، بلکه بیشتر یک گرانیگاه ثروت‌های غیرقانونی است.» علاوه بر این در دبی پول “پاک” هم در جریان است، زیرا بسیاری شرکت‌های چندملیتی که در خاورمیانه فعال هستند، در امارات مستقر هستند و فعالیت آن‌ها قانونی است.
ویتوری می‌گوید: «هیچ کس در مکان‌هایی که پول “کثیف” در جریان است سرمایه‌گذاری نمی‌کند، زیرا هر کس می‌داند که در آنجا از جمله با جریان پول کثیف رو در رو است. بنابراین، این ترکیب پول کثیف و پاک است که به دبی جذابیت می‌دهد.»
دبی مدت‌هاست که به محل گردشگری و استراحت روس‌ها بدل شده که می‌توانند بدون ویزا به این کشور سفر کنند. امارات متحده عربی در سال ۲۰۱۹ میزبان حدود ۷۳۰هزار توریست روس بود. پاندمی کرونا سپس از این میزان کاست. بر اساس ارزیابی‌ها، هم‌اکنون حدود ۱۰۰هزار روس‌زبان در امارات زندگی می‌کنند. حدود ۴۰هزار نفر آن‌ها از روسیه و بقیه به طور عمده از جمهوری‌های سابق اتحاد شوروی هستند.
عدم شفافیت به منزله یک اصل امور جاری
روند عدم شفافیت متکی بر وضعیت سیاسی حاکم بر امارات است. فعالان حقوق بشر امارات متحده عربی را یک نظام خودکامه ارزیابی می‌کنند که فاقد یک نیروی اپوزیسیون سیاسی واقعی است، جامعه مدنی و رسانه‌های این کشور تحت فشار هستند و شاهد هیچ گونه آزادی بیان نمی‌توان بود. به گفته ویتوری، کار خبرنگاران تحقیقی با محدودیت‌های سخت روبرو است.
مائیرا مارتینی از نهاد شفافیت بین‌الملل از دو دلیل دیگر نام می‌برد که نشان می‌دهد امارات یک مخفیگاه مناسب برای سودهای کسب شده غیرقانونی است. در امارات از یک سو تراکنش‌های مالی مخفی نگه داشته می‌شوند. از سوی دیگر امارات در مورد این مسائل همکاری چندانی با دیگر کشورها ندارد.
به گزارش “گروه ویژه اقدام مالی” (FATF) دبی میان سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ حدود ۳۰۰ درخواست کمک و همکاری از کشورهای خارجی دریافت کرده که تنها در ۸۹ مورد آن‌ها فعال شده است.
به گفته مارتینی، “ادارات امارات بسیار کند عمل می‌کنند و کنش آن‌ها در راستای حل مسئله نیست”. بنابراین در بسیاری موارد غیرمحتمل است که امارات کسی را که در آنجا زندگی می‌کند، به کشوری دیگر تحویل دهد. “تمام این ویژگی‌ها امارات متحده عربی را برای کسانی جذاب می‌سازد که می‌خواهند تحریم‌ها را دور بزنند و دارایی خود را پنهان سازند.”
