تنها دو روز پس از به مرحله اجرایی درآمدن قرارداد ۲۵ ساله ایران با چین که در حافظه تاریخی ایرانی‌ها به عنوان قرارداد ترکمنچای دوم به ثبت رسیده است، این بار ابراهیم رئیسی، چهارشنبه، ۱۹ ژانویه ۲۰۲۲ در راستای راهبرد نگاه به شرق کشورش که بر خلاف شعارهای کهنه نه شرقی نه غربی آن در سفری جنجال‌برانگیز به مسکو می‌رود.
این سفر رئیسی که از مدت‌ها پیش بحث‌های زیادی را در میان عموم و نخبگان ایرانی برانگیخته است در حالی انجام خواهد شد که از یک سو بسیاری از مردم ایران در شبکه‌های اجتماعی رابطه مسکو با تهران را یک رابطه استعماری و در تضاد با منافع ملی کشورشان توصیف می‌کنند و از سوی دیگر حامیان دولت اصول‌گرای رئیسی آن را سفری حائز اهمیت راهبردی و برد- برد می‌خوانند.
در این راستا کاظم جلالی، سفیر ایران در مسکو در واکنش به انتقادات مطرح شده درباره ماهیت روابط ایران و روسیه، ضمن ستایش از شخص ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، گفت: «ایرانی‌ها هر چه فحش می‌دهند، به دوران تزار است.»
کاظم جلالی درباره روابط ایران و روسیه افزود: «روسیه نوین تحت رهبری پوتین با روسیه تزاری فرق دارد، هر دو مقابل غرب ایستاده‌اند و نگاه دولتمردان پوتین به دولت رئیسی نیز مثبت است.»
جلالی طی گفت‌وگو با روزنامه «ایران» انتقاد علیه روسیه را ناشی از ماشین عملیات روانی و تبلیغاتی انگلیسی‌ها و آمریکایی‌ها دانست و گفت آنان می‌خواهند «با نشر روزافزون سیمای روس شرور، نفرت از روسیه و تبلیغ اینکه روس‌ها بد و خطرناک و غیرقابل اعتماد و غیرقابل پیش‌بینی هستند را تبلیغ کنند.»
روزنامه‌های وابسته به حکومت ایران نیز در یادداشت‌های متعددی در حمایت از روابط ایران و روسیه به اصلاح‌طلبان پاسخ داده‌اند. هرمز راسخی در یادداشتی در پایگاه تحلیلی خبری «هم‌اندیشی» با ذکر این که سفر ابراهیم رئیسی به فدراسیون روسیه «رنگ و بوی سیاسی دیگری دارد» اصلاح‌طلبان را «غرب‌گرای وطنی» نامید که به قول او «علاقه وافری به کدخدای پرمدعای جهانی دارند» و در این راستا «فریاد وا‌اسفایشان گوش فلک را کر کرده است.»
طرز واکنش مقامات و رسانه‌های وابسته به حکومت ایران به روشنی نشان از مخالفت افکار عمومی ایرانیان با گسترش روابط ایران و روسیه دارد. این واکنش‌های مقامات نظام عمدتا در جهت توجیه این روابط در آستانه انجام سفر رئیسی به مسکو صورت می‌گیرد.
صرف‌نظر از مناقشات جناح‌های سیاسی در ایران پیرامون سفر ابراهیم رئیسی به روسیه، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه نیز از طرفی، دیدار رئیسی با پوتین را بسیار مهم قلمداد کرد.
به گزارش خبرنگار «ایرنا» از مسکو، لاوروف جمعه گذشته در نشست مطبوعاتی خود ضمن تاکید بر ضرورت از سر گیری مراودات سیاسی بین تهران و مسکو، گفت: «در دیدار سران ایران و روسیه، همه مسائل مربوط به دستورکار روابط ایران و روسیه مطرح و مورد بررسی قرار خواهد گرفت.»
وزیر خارجه روسیه افزود: «ایران و روسیه طرح‌های مشترک زیادی دارند و در کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و روسیه نیز در این مورد اقدامات جریان دارد.» لاوروف همچنین یادآور شد که بی‌شک در بین مسائل بین‌المللی موضوعاتی نظیر برجام و امنیت منطقه خلیج در دیدار سران ایران و روسیه مطرح خواهد شد.
به گفته سخنگوی دولت ایران ابراهیم رئیسی، در چارچوب سفر خود به روسیه علاوه بر دیدار با ولادیمیر پوتین، در دوما، پارلمان روسیه نیز سخنرانی خواهد کرد.
به گزارش اسپوتنیک، پوتین در دیدار با رئیسی درباره طرح‌های مشترک اقتصادی، موضوع‌های بین‌المللی و اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) با او گفت‌وگو خواهد کرد.
به نوشته این خبرگزاری، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه پیشتر این دیدار را “رویدادی بسیار مهم” خوانده و گفته روابط مسکو و تهران “نیازمند تعمیق بیشتر” است.
روابط عمومی کاخ کرملین در بیانیه‌ای “حضور و سخنرانی در نشست عمومی مجلس دوما، دیدار با ایرانیان مقیم روسیه و نشست هم‌اندیشی با فعالان اقتصادی روس” را از جمله برنامه‌های رئیس دولت سیزدهم در سفر به روسیه عنوان کرد.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه دولت رئیسی نیز برای پیشبرد بخشی دیگر از سیاست‌های نگاه به شرق ۲۴ دی ماه به پکن سفر کرد. او یکی از هدف‌های مذاکرات خود با مقام‌های چینی را فراهم کردن مقدمات اجرای توافق‌نامه همکاری‌های جامع و ۲۵ ساله میان دو کشور عنوان کرد.
این توافق‌نامه که جزئیات آن هنوز به طور رسمی فاش نشده هفتم فروردین ماه سال جاری در مراسمی در تهران میان محمد جواد ظریف، وزیر خارجه وقت ایران و وانگ ئی، همتای چینی او به امضا رسید.
“سند همکاری ۲۰ ساله با روسیه آماده نیست”
برخی رسانه‌ها پیش از این احتمال داده بودند در سفر رئیسی به مسکو سند راهبردی همکاری‌های ۲۰ ساله میان جمهوری اسلامی و روسیه نیز به امضا برسد.
محمود عباس‌زاده مشکینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی روز یک‌شنبه به خبرگزاری فارس گفت این سند هنوز در مرحله ابتدایی قرار دارد و امضای آن در دستور کار سفر رئیسی نیست.
“نگاه به شرق” و تعمیق روابط با مسکو و پکن به عنوان روی دیگر سکه دشمنی با غرب، به خصوص آمریکا، همواره مورد حمایت رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنه‌ای بوده و به خواست او پیگیری می‌شود.
خامنه‌ای و نگاه “حکمت‌آمیز” به شرق
خامنه‌ای بهمن ماه ۹۴ در دیدار با رئیس جمهوری چین، شی جین‌پینگ گفته بود: «دولت و ملت ایران همواره به دنبال گسترش روابط با کشورهای مستقل و قابل اطمینان همچون چین بوده و هستند و بر همین اساس، توافق رؤسای جمهوری ایران و چین برای یک روابط استراتژیک ۲۵ ساله، کاملاً درست و حکمت‌آمیز است.»
سیاست نگاه به شرق در داخل ایران با انتقادهای زیادی روبرو شده و حتی برخی حامیان حکومت آن را مغایر با شعار “نه شرقی نه غربی” ارزیابی می‌کنند که قرار بود تعیین‌کننده سیاست خارجی جمهوری اسلامی باشد.
علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل خامنه‌ای از رئیسی به خاطر این که “به خوبی” به سیاست توسعه روابط با شرق توجه کرده تقدیر می‌کند و می‌گوید سفر او به مسکو “بخش مهمی از عملیاتی کردن نگاه به شرق است”.
ولایتی روز دوشنبه در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم ایالات متحده را “دشمن مشترک ما و روسیه” خواند و در عین حال ادعا کرد این که ایران با آمریکا رابطه ندارد “به معنای این نیست که سیاست نه شرقی نه غربی زیر سؤال رفته است”.
هشدار درباره تعامل با روسیه
حسین علایی، استاد دانشگاه در مقاله‌ای که ۱۱ دی در روزنامه جمهوری اسلامی منتشر شد به مسئولان توصیه می‌کند قبل از هر گونه تعامل با مسکو “به سوابق تاریخی و رفتار روسیه با ایران توجه کنند”.
او با اشاره به این که مسکو در سال‌های پیش به همه قطعنامه‌ها علیه جمهوری اسلامی رای موافق داده تاکید می‌کند روسیه “تا کنون هیچگاه ایران را متحد استراتژیک خود تلقی نکرده” و “همیشه از برگ ایران در حل مسائل خود با آمریکا استفاده کرده است”.
علایی توصیه می‌کند: «بهتر است همچنان از سوی جمهوری اسلامی ایران، سیاست خارجی “نه شرقی و نه غربی” دنبال شود تا برداشت جامعه از سیاست خارجی کشور “فقط شرقی نه غربی” نباشد. شرقی که از خراب بودن رابطه ایران با غرب سود‌های سرشار می‌برد.»
امیرعبداللهیان که پیش از سفر به پکن از قطر دیدار کرده بود در مصاحبه با شبکه الجزیره این موضوع را که ایران فقط به دنبال توسعه رابطه با روسیه و چین است، یک “اتهام و حرف نادرست” خواند و گفت: «ما سیاست خارجی متوازن با همه بخش‌های جهان و شرق و غرب عالم را می‌خواهیم.»
واکنش رسانه نزدیک به سپاه به سخنان امیرعبداللهیان
این سخنان با واکنش تند خبرگزاری تسنیم، رسانه نزدیک به سپاه پاسداران روبرو شده که می‌گوید اظهارات امیرعبداللهیان “احتمالاً نشانه عدم دقت نظر کافی در معنای کامل سیاست راهبردی نگاه به شرق است”.
این خبرگزاری احتمال می‌دهد گفته‌های وزیر خارجه دولت رئیسی در واکنش به انتقادهایی بیان شده که در داخل و خارج علیه سیاست “نگاه به شرق” مطرح می‌شود.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
تسنیم می‌گوید سخنان امیرعبداللهیان می‌تواند این شبهه را ایجاد کند که سیاست نگاه به شرق “یک ایده و سیاست تاکتیکی و صرفاً برای امتیازگیری از غرب است”.
رسانه نزدیک به سپاه ابراز نگرانی کرده که “چنین برداشت‌های اشتباهی می‌تواند مانع پیگیری جامع‌تر و با اعتماد متقابل کامل‌تر درباره نگاه به شرق باشد”.
در حالی که وزیر خارجه پس از سفر به پکن از آغاز عملیاتی شدن توافق‌نامه ۲۵ ساله میان چین و جمهوری اسلامی خبر داد، احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد و دارایی می‌گوید هنوز مقدمات این کار فراهم نشده است.
“تجارت نیوز” ۲۶ دی از قول خاندوزی نوشت: «اجرایی شدن یک تفاهم بلند مدت ۲۵ ساله مستلزم آن است که در سطح پایین‌تر و در سطح قراردادهای دستگاهی و بخشی قرار بگیرد.»
وزیر اقتصاد خاطر نشان کرده که برای اجرایی شدن توافق‌نامه باید هر یک از وزارت‌خانه‌های مرتبط با طرف چینی مذاکره کنند تا به یک قرارداد برسند و تا جایی که او اطلاع دارد “تاکنون این قراردادها به مرحله انعقاد نهایی و آغاز اجرا نرسیده است”.
