نمایش دشمنی با جمهوری اسلامی ایران به‌دنبال نیاز نیروی هوایی ترکیه به اسرائیل برای دور زدن تحریم‌های تسلیحاتی آمریکا شدت گرفته است
بابک تقوایی کارشناس نظامی و دفاعی
روز پنجشنبه ۱۲ بهمن، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، از تلاش کشورش برای بهبود روابط با اسرائیل خبر داد. همچنین، اعلام شد که رئیس‌جمهوری اسرائیل در ماه آینده میلادی به آنکارا سفر خواهد کرد. چند روز پس از آن، در تاریخ ۱۸ بهمن، نفتالی بنت، نخست‌وزیر اسرائیل، از روند کند مذاکره ترکیه با کشورش به‌منظور بهبودی روابط سیاسی سخن گفت.
یک روز پس از سخنان نفتالی بنت درباره روند کند مذاکره دو کشور، مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، در روز ۱۹ بهمن ۱۴۰۰ تمایل نداشتن کشورش به کنار گذاشتن سیاست‌های حمایتی از گروه‌های ضداسرائیلی چون حماس را اعلام کرد. اما حالا به نظر می‌رسد دولت اسلام‌گرای اردوغان راه‌حلی جدید برای بهبود روابط با اسرائیل یافته است.
در روزهای گذشته، رسانه‌های ترکیه ده‌ها خبر دستگیری جاسوسان و عوامل وابسته به دستگاه‌های اطلاعاتی رژیم جمهوری اسلامی ایران به دست میت (سرویس اطلاعاتی ترکیه) را منتشر کردند. بر اساس این اخبار، میت سرگرم کشف و خنثی‌سازی چندین توطئه آدم‌ربایی و ترور مخالفان جمهوری اسلامی ایران، از جمله مدیر اسرائیلی یک شرکت دفاعی در ترکیه، بوده است. از دید بسیاری از مقام‌های سیاسی و کارشناسان نظامی یونانی، انتشار این اخبار و دستگیری بسیاری از این افراد غیرواقعی، عملیات روانی و اقدام دولت ترکیه برای بهبود روابط سیاسی‌اش با اسرائیل است.
ترکیه، ناتوان از ارتقای ناوگان ۲۳۳ فروندی اف-۱۶اش به‌علت تحریم‌های غیررسمی دولت آمریکا، در ۸ مهر ۱۴۰۰ درخواستی رسمی برای خرید ۴۰ فروند اف-۱۶وی بلاک ۷۰ به آمریکا داد، درخواستی که تا امروز با مخالفت نمایندگان کنگره مواجه بوده است. پیش‌تر نیز پس از آن که ترکیه دو سامانه پدافند موشکی اس-۴۰۰ ساخت روسیه خرید و به کار گرفت، دولت ایالات متحده آمریکا مانع از تحویل نخستین شش فروند جنگنده اف-۳۵آ به ترکیه شده بود.
ناتوانی ترکیه در خرید جنگنده‌های اف-۱۶ جدید از یک سو، و جدی شدن مذاکرات فروش جنگنده‌های اف-۳۵آ به یونان در روزهای گذشته از سوی دیگر، مقام‌های ترکیه را واداشت که پس از سال‌ها، برای برقراری دوباره رابطه با اسرائیل قدم بردارند تا بتوانند از اسرائیل به عنوان میانجی برای راضی کردن آمریکا به لغو تحریم‌هایش استفاده کند، یا دست‌کم از صنایع دفاعی اسرائیل برای پر کردن خلاء به‌وجود‌آمده در نتیجه قطع همکاری‌های دفاعی با آمریکا بهره ببرند.
اسرائیل چگونه می‌تواند در دور زدن یا لغو تحریم‌های تسلیحاتی آمریکا به ترکیه کمک کند؟
نیروی هوایی ترکیه هم‌اکنون ۲۶۳ فروند جنگنده در اختیار دارد. از این میان، ۱۷۶ فروند جنگنده همه‌منظوره اف-۱۶ (تک کابین)، ۵۷ فروند اف-۱۶ آموزشی-رزمی (دو کابین) و ۳۰ فروند جنگنده بمب افکن اف-۴ئی ترمیناتور ۲۰۲۰ است. حدود ۵۰ درصد جنگنده‌های اف-۱۶ و فقط ۱۷ فروند از جنگنده بمب‌افکن‌های اف-۴ئی ترمیناتور ۲۰۲۰ نیروی هوایی آن کشور عملیاتی‌اند. از میان جنگنده‌های اف-۱۶، تعداد ۳۶ فروند بلاک ۳۰ (شامل هشت فروند دو کابین) و ۹۸ فروند بلاک ۴۰ (شامل ۱۴ فروند دو سرنشین) هستند که به ارتقا نیاز دارند.
از سال ۱۳۹۱، شماری از شرکت‌های دفاعی ترکیه شامل آسلسان، ارتقای بومی ناوگان جنگنده‌های اف-۱۶ بلاک ۳۰ نیروی هوایی ترکیه را در پروژه «اوزگور» در خاک آن کشور آغاز کردند. اگرچه شرکت آسلسان با همکاری شرکت هوافضای ترکیه موفق به تکمیل و به پرواز درآوردن نخستین پیش‌نمونه اف-۱۶ ارتقا یافته مجهز به رادار آرایه فعال فازی در سال ۱۳۹۸ شد، اما به علت قطع همکاری شرکت‌های فعال در آن پروژه با شرکت‌های اسرائیلی چون البیت سیستمز، امکان تامین قطعات سخت‌افزاری برای استفاده در اقلام جدیدی چون سامانه‌های اویونیکی (قطعات الکترونیکی) به کار رفته در این جنگنده‌ها وجود ندارد.
ناتوانی در جایگزین کردن اقلام به کار رفته در ارتقای جنگنده‌های اف-۱۶ سبب تاخیر در تکمیل پروژه اوزگور شده است. البته قطع رابطه و همکاری شرکت‌های دفاعی ترکیه با اسرائیل مشکلات دیگری نیز به همراه داشته است که از آن میان می‌توان به کمبود قطعه برای عملیاتی نگه داشتن ناوگان جنگنده‌های اف-۴ئی ترمیناتور ۲۰۲۰ آن کشور اشاره کرد. در نتیجه این مشکلات، هم‌اکنون فقط ۱۷ فروند از مجموع ۳۰ فروند اف-۴ئی ترمیناتور ۲۰۲۰ باقی‌مانده نیروی هوایی ترکیه عملیاتی مانده است. این‌ها جنگنده‌هایی‌اند که در سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۸۰ خورشیدی به کمک شرکت‌های دفاعی اسرائیلی ارتقا یافتند.
بهبود روابط سیاسی و سپس صنعتی و نظامی ترکیه با اسرائیل می‌تواند به مشکلاتی که صنعت دفاعی ترکیه در سال‌های اخیر با آن مواجه بوده است پایان دهد، مشکلاتی چون کمبود قطعات و اقلام مورد نیاز برای ارتقای جنگنده‌های اف-۱۶ نیروی هوایی آن کشور از یک سو، و عملیاتی نگه داشتن ناوگان جنگنده بمب‌افکن‌های اف-۴ئی ترمیناتور ۲۰۲۰ از سوی دیگر، که شرکت‌های دفاعی اسرائیل به طور قطع می‌توانند در آینده‌ای نزدیک آن‌ها را رفع کنند.
همچنین، اسرائیل قادر خواهد بود تا با میانجیگری مانع از فروش جنگنده‌های اف-۳۵آ نیروی هوایی ترکیه به یونان شود، و امکان فروش چهل فروند جنگنده‌های اف-۱۶سی و دی بلاک ۷۰ موسوم به وایپر را به ترکیه فراهم کند، جنگنده‌هایی که در سال‌های آینده در مقابل ۱۸ فروند رافال دی‌جی/ئی‌جی و ۸۴ فروند اف-۱۶سی/دی بلاک ۷۰ وایپر نیروی هوایی یونان می‌توانند موثر واقع شوند.
نمایش دشمنی با ایران، اقدامی در راستای بهبود رابطه با اسرائیل
اگرچه دولتمردان ترکیه بی‌میلی‌شان به قطع همکاری با گروه‌های تروریستی چون حماس را اعلام کرده‌اند، به دنبال راهکاری جایگزین برای بهبود رابطه سیاسی و سپس نظامی/اقتصادی خود با اسرائیل هستند، راهکاری که به نظر می‌رسد از راه نمایش دشمنی آن کشور با رژیم جمهوری اسلامی ایران، متحد روزهای سخت حکومت رجب طیب اردوغان، آغاز شده باشد.
روز جمعه، ۲۲ بهمن ۱۴۰۰، رسانه‌های ترکیه به نقل از سرویس اطلاعاتی آن کشور خبر کشف و خنثی‌سازی توطئه ترور یک بازرگان اسرائیلی به نام یائیر گلر به‌دست عوامل رژیم جمهوری اسلامی ایران را منتشر کردند. به نوشته روزنامه صباح ترکیه، در این عملیات، میت هشت جاسوس جمهوری اسلامی ایران را دستگیر کرده است. بنابر اعلام سرویس اطلاعاتی ترکیه، این افراد تحت هدایت نفر نهم به نام یاسین طاهر امام‌کندی که ساکن ایران است کار می‌کردند تا بازرگان اسرائیلی ساکن استانبول را به قتل برسانند.
یک روز پس از انتشار آن خبر، صبح روز شنبه، ۲۳ بهمن، نیز روزنامه دیلی صباح خبر دیگری را به نقل از میت منتشر کرد مبنی‌بر این که ۱۴ عضو یک تیم اطلاعاتی رژیم جمهوری اسلامی ایران در استانبول دستگیر شده‌اند. در میان دستگیرشدگان، شهروندان ایرانی نیز مشاهده می‌شوند. بنابر اعلام میت، این افراد قصد ربودن و انتقال یکی از شخصیت‌های مهم اپوزیسیون ایران در ترکیه را داشتند.
کشف و خنثی‌سازی این تعداد از عملیات‌های ترور و ربودن مخالفان رژیم جمهوری اسلامی ایران، آن هم فقط در ۷۲ ساعت، باعث شده است که بسیاری از کارشناسان نظامی و امنیتی یونان این اقدام را تلاش دولت ترکیه برای نمایش دشمنی‌اش با رژیم جمهوری اسلامی ایران و بهبود روابط سیاسی و سپس نظامی آن کشور با اسرائیل قلمداد کنند. این فرضیه زمانی تقویت می‌شود که بدانیم یائیر گلر، بازرگانی که میت ادعا می‌کند جمهوری اسلامی ایران قصد ربودن او را داشته است، صاحب شرکتی فعال در عرصه هوانوردی نظامی به نام فناوری‌های پیشرفته سی‌ان‌سی (CNC Advance Technologies) است که شرکت‌های دفاعی فعال در ارتقای جنگنده‌های اف-۱۶ نیروی هوایی ترکیه از مشتریان آن‌اند.
بهبود روابط اسرائیل با ترکیه می‌تواند با تیرگی روابط آن کشور با یونان و قبرس همراه شود
اقدام‌های خصمانه و ماجراجویی‌های دولت رجب طیب اردوغان در شرق دریای اژه از یک سو، و اخلال در روند بهره‌برداری قبرس و یونان و اسرائیل از منابع گازی و زیرزمینی در منطقه شرق دریای مدیترانه از سوی دیگر، سبب نزدیکی بیش‌ازپیش اسرائیل به قبرس و یونان شد. تقویت روابط سیاسی اسرائیل با همسایگان مدیترانه‌ای خود به افزایش همکاری‌های نظامی و دفاعی آن‌ها منتهی شد.
از سال ۱۳۹۵ تا امروز، نیروهای ویژه ارتش دفاعی اسرائیل همراه با واحدهایی از نیروی هوایی آن کشور شامل اسکادران‌های هلیکوپتری، در دو رزمایش سالانه مشترک عملیات ویژه با نیروهای گارد ملی قبرس شرکت کرده‌اند. اسکادران‌های شکاری نیروی هوایی آن کشور نیز در دو رزمایش سالیانه مشترک دیگر با فرماندهی نیروی هوایی گارد ملی قبرس حضور پیدا کرده‌اند، و خلبانان آن مقابله با خطرهای سامانه‌های پدافند موشکی تور اِم۱ و بوک اِم۱-۲ را در کوه‌های ترودوس قبرس و منطقه آخاماس تمرین می‌کنند. نیروی دریایی اسرائیل نیز در دو رزمایش جست‌وجو و نجات مشترک با فرماندهی دریایی گارد ملی قبرس در آب‌های جنوبی این کشور شرکت می‌کند.
نیروهای نظامی اسرائیل همچنین همکاری‌های مشابهی با همتایان یونانی خود دارند. اسکادران‌های شکاری نیروی هوایی اسرائیل هر سال در رزمایش با نیروی هوایی یونان در خاک این کشور به نام ارابه‌ران شرکت می‌کنند. آن‌ها در این رزمایش، عملیات‌هایی علیه شبه‌نظامیان مورد حمایت رژیم جمهوری اسلامی ایران در کشورهای سوریه و عراق را نیز شبیه‌سازی می‌کنند. همچنین، نیروی هوایی یونان امکان تمرین خلبانان جنگنده اسرائیلی علیه سامانه پدافند موشکی اس-۳۰۰پی اِم یو-۱ خود را در جزیره کِرِت تا دست‌کم دو نوبت در سال فراهم کرده است.
بهبود روابط اسرائیل با ترکیه و سپس لابیگری اسرائیل برای تحویل دادن جنگنده‌های اف-۳۵آ به ترکیه یا فروش جنگنده‌های اف-۱۶وی به آن ازسوی آمریکا، به طور قطع می‌تواند اثری منفی بر روابط اسرائیل با قبرس و یونان بگذارد. رابطه سیاسی و نظامی اسرائیل و قبرس از این لحاظ نیز اهمیت دارد که بر اساس توافق‌های امنیتی این دو کشور، در صورت حمله گسترده موشکی ایران به پایگاه‌های هوایی و فرودگاه‌های غیرنظامی اسرائیل در شرایط جنگی، فرودگاه‌های لارناکا و پافوس در قبرس پذیرای هواپیماهای نظامی و غیرنظامی اسرائیل خواهند بود. اما در صورت تیرگی روابط اسرائیل با قبرس، آن کشور توانایی تخلیه و حفظ هواگردهای نظامی و غیرنظامی خود را از طریق قبرس در شرایط جنگی نخواهد داشت.
در ۲۴ ساعت گذشته، رسانه‌های ترکیه خبر از احتمال همکاری‌های گسترده شرکت‌های نظامی و دفاعی آن کشور با اسرائیل داده‌اند. از این میان می‌توان به خبر احتمال همکاری دو کشور برای توسعه سامانه‌های پدافند لیزری ضدپهپادی اشاره کرد. دقیقا مشخص نیست که به‌دنبال نمایش دشمنی دستگاه اطلاعاتی ترکیه (میت) با ایران، آیا دولتمردان اسرائیل روابط آن کشور با ترکیه را همچون گذشته از سر خواهند گرفت یا خیر، اما بهبود روابط سیاسی و نظامی این دو کشور و سپس کمک صنایع دفاعی اسرائیل به نیروهای مسلح ترکیه می‌تواند اثری منفی بر رابطه اسرائیل با یونان، قبرس، و حتی کشورهای فرامنطقه‌ای چون فرانسه بگذارد.
