دو سوم از سود ۳۴۰ هزار میلیارد تومانی تمام بانک‌های ایران به تنها یک درصد از سپرده‌گذاران تعلق می‌گیرد. صاحبان این سپرده‌های کلان بدون انجام کار یا پرداخت مالیات بر ثروت‌شان می‌افزایند. یک تمرکز ثروت لجام‌گسیخته که «مصیبت بزرگ» اقتصاد ایران است.
این‌ها بخشی از توضیحات وحید شقاقی‌شهری، کارشناس اقتصادی در گزارش روزنامه «شرق» درباره معضل نقدینگی در ایران است.
نقدینگی در ایران رشدی نگران‌کننده دارد ــ عکس از آرشیو
شرق دوشنبه ۳ دی در گزارشی به معضل نقدینگی در اقتصاد ایران و از جمله، به توزیع سود پرداخت‌شده به سپرده‌گذاران بانک‌ها بر اساس آمار بانک مرکزی و محاسبات شقاقی‌شهری پرداخت.
بر اساس آمار بانک مرکزی، حجم نقدینگی در اقتصاد ایران در مهر سال جاری به یک هزار و ۶۹۳ هزار میلیارد تومان رسیده است. از این میان، تنها ۲۴ هزار میلیارد تومان پول، و یک هزار و ۴۵۱ میلیارد تومان دیگر شبه‌پول است. نرخ رشد نقدینگی نیز در گزارش بانک مرکزی ۲۰ درصد محاسبه شده است.
نقدینگی چیست؟
نقدینگی یعنی مجموع پول (اسکناس و مسکوک و سپرده‌های دیداری که فوراً قابل برداشت است) و شبه‌پول (سپرده‌های بانکی یا منابع اعتبارات بانکی). رشد دائمی نقدینگی بدون رشد همزمان تولید، به افزایش مصرف، تورم و رکود متعاقب در تولید می‌انجامد و یکی از مشکلات اساسی اقتصاد ایران در دولت‌های پس از جنگ هشت‌ساله با عراق است.
حسن روحانی در کارزارهای انتخاباتی ۱۳۹۲ وعده داد که رشد نقدینگی را کنترل کند. اما بانک مرکزی نرخ رشد نقدینگی را در سال‌های اخیر بیش از ۲۰ درصد اعلام کرده است.
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در دیدار تابستان سال جاری با هیأت دولت نسبت به افزایش شدید نقدینگی هشدار داد.
سپرده‌های نظام بانکی و مسئله نقدینگی
شقاقی‌شهری به شرق می‌گوید که دلیل اصلی رشد نقدینگی در سال‌های اخیر نظام بانکی است:
«بین ۳۰ تا ۶۰ درصد دارایی‌های اعلامی بانک‌ها موهومی است. بانک‌ها با این عددسازی‌های در سیستم حسابداری خود، میزان دارایی خود را حبابی نشان می‌دهند و به پشتوانه این اعلام موهومی دارایی‌ها شروع به جذب سپرده می‌کنند.»
بر اساس محاسبات او، نظام بانکی باید در سال جاری ۳۴۰ هزار میلیارد تومان سود به سپرده‌گذاران پرداخت کند. بانک‌های ایران ۲۰ درصد و گاه حتی تا ۲۵ درصد سود به سپرده‌های کوتاه‌مدت پرداخت می‌کنند.
بانک‌ها برای پنهان کردن بحران بانکی، دست به خلق نقدینگی می‌زنند ــ عکس از آرشیو
از آنجا که ۷۰ درصد مجموع سپرده‌ها به یک درصد از سپرده‌گذاران تعلق دارد، توزیع این سودها نیز به همین منوال است و ۷۰ درصد کل سود بانکی، معادل ۲۴۰ هزار میلیاردتومان، به این یک درصد ثروتمند تعلق بگیرد.
اما نظام مالیاتی ناکارآمد ایران باعث شده است که به گفته شقاقی‌شهری، صاحبان این سودهای کلان «ریالی مالیات پرداخت نکنند». به علاوه، این ثروتمندان بدون انجام هیچ‌گونه فعالیت اقتصادی بر ثروت‌شان می‌افزایند: «بنابراین ما با یک چرخه عقیم اقتصادی روبه‌رو هستیم که از هیچ تولید ثروت می‌کند.»
شقاقی‌شهری این تجمع ثروت انبوه در دستان «یک عده بسیار بسیار محدود» را «مصیبت بزرگ اقتصاد ایران» توصیف می‌کند.
وام‌های بانکی و رشد نقدینگی
پیش از این مجیدرضا حریری، عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در اظهارنظری مشابه با شقاقی‌شهری ۲۸ آبان به خبرگزاری دولتی دانشجویان ایران (ایسنا) گفته بود که رشد نقدینگی دلایل سیاسی دارد و نظام بانکی یک دلیل عمده آن است.
او اما به جای سپرده‌ها از وام‌های کلان حرف می‌زد:
«برخی با توزیع رانت در بین اطرافیان خود باعث رشد نقدینگی می‌شوند و این موضوع علت اقتصادی ندارد. بخش عمده این وضعیت مربوط به بانک‌ها است. به عبارتی مربوط به وام‌هایی است که داده شده و تقریباً غیرقابل وصول است و تنها بهره آن به حساب بانک‌ها وارد می‌شود و به طور قطع تحلیل اقتصادی ندارد.»
محمود صادقی، نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی ۱۱ آذر گذشته نام و جزئیات بدهی ۲۰ بدهکار عمده بانک سرمایه بین سال‌های ۸۵ تا ۹۵ را منتشر کرد؛ تسهیلات کلانی که به گفته او«بدون وثیقه و استنکاف بدهکاران از پرداخت بدهی و تعلل بانک در وصول مطالبات و مماشات و اطاله دادرسی در مراجع قضایی» از خلال رانت تعلق گرفته‌بود. رقمی که درباره این تخلفات اعلام شده حدود ۶ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان تا آخر مهر سال ۹۵ بوده است.
او ۲۶ آذر در سخنانی جنجالی در صحن مجلس با انتقاد از عدم شفافیت اقتصادی گفت:
«نهادهای مستقر حاصل از این نظام تدبیر منجر به استقرار یک نظام اقتصادی رفاقتی و سفارشی شده که وابسته به درآمدهای بادآورده نفتی است و موجب رویش یک اقتصاد رانتی انگلی فسادزا و ظهور یک طبقه تازه به دوران رسیده قلدر و باجگیر شده است.»
یک‌درصدی‌ها
در حالی یک درصد ثروتمند جامعه ایران دائماً بر ثروت‌شان می‌افزایند که رهبر جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر بارها با اشاره به جنبش‌های اشغال، موسوم به جنبش «۹۹ درصدی‌ها» از بحران اقتصادی و سیاسی در غرب گفته بود و ایران را کشوری به‌دور از این دست مشکلات تصویر کرده بود. حامیانش حتی از روی این سخنان فیش‌نویسی کرده‌اند.
اعتراض‌های ۹۹ درصد در ایران؛ این نمونه، تظاهرات مشترک مزد و حقوق بگیران مقابل مجلس، سوم اسفند ۹۵ ــ عکس از آرشیو
علی خامنه‌ای در ۱۹ مهر ۱۳۹۱ در بجنورد با اشاره به جنبش‌های اشغال در کشورهای غربی گفت:
«شما اقتصادتان قفل است؛ خوشحالی می‌کنید که اقتصاد ایران ضعیف شده؟ … مشکلات اصلی، امروز گریبان خود غربی‌ها را گرفته. الان یکی از مسائلی که در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در درجه‌ی اول مطرح است، مشکلات اقتصادی است؛ مردم بیچاره‌اند، گرفتارند، طبقات ضعیف در آنجا دارند پامال می‌شوند. این جنبش ۹۹ درصدی که گفته شد، یک واقعیت است؛ البته سرکوب می‌کنند. گرفتار اقتصادی، کشورهای آنهایند؛ آن وقت اینجا به کمتر از آن، به کوچکتر از آن، آنها ابراز خوشحالی می‌کنند!»
گزارش شرق تقریباً یک‌سال پس از اعتراضات دی ۹۶ منتشر شده است؛ اعتراضاتی که علیه تشدید شکاف طبقاتی و فقر بود، اما با خشونت پلیس و نیروهای امنیتی مواجه شد. بخشی از اعتراضات سال‌های اخیر نیز از سوی خرده‌سپرده‌گذارانی بود که موسسات مالی ورشکسته توان پرداخت سپرده‌های آنها را نداشتند. هنوز هم فعالان کارگری و معلمان به خاطر اعتراض‌ها به نابرابری و سرکوب به زندان می‌افتند.
