بر اساس گزارش تازه مرکز پژوهش‌های مجلس، برآورد شده که دولت در طول ۱۵ سال گذشته حدود ۱۹ هزار میلیارد تومان بودجه را صرف راه‌اندازی و اجرای پروژه شبکه ملی اطلاعات (شما) کرده است. اما این پروژه که مقامات جمهوری اسلامی از آن به عنوان ابر پروژه‌ای کلان در سطح ملی نام می برند، با وجود صرف هزینه‌های نجومی همچنان ناتمام باقی مانده است.
شبکه ملی اطلاعات (شما) پروژه‌ای است که به عنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور، یکی از مهم‌ترین پروژه‌های کلان در عرصه فضای مجازی برای جمهوری اسلامی است.
راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات (شما) یکی از خواسته‌های علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی است. خامنه‌ای اسفند ۱۳۹۰ دو سال بعد از اعتراضات سال ۸۸ درباره اهمیت راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات گفته بود:
«فضای مجازی خیلی مهم است و آنچه از همه مهم‌تر است، مسئله شبکه ملی اطلاعات است. امروز فضای مجازی مخصوص ما نیست و همه دنیا با فضای مجازی درگیرند و کشورهایی که شبکه ملی اطلاعات درست کرده و فضای مجازی را به نفع خودشان و ارزش‌های مورد نظر خودشان کنترل کرده‌اند، یکی دوتا نیستند. متأسفانه در زمینه شبکه ملی اطلاعات در کشور کوتاهی شده و کاری که باید انجام گیرد، انجام نگرفته است.»
تاکنون در راستای اجرایی کردن اهداف رهبر جمهوری اسلامی، هزینه‌های هنگفتی صرف راه اندازی شبکه ملی اطلاعات شده است. سعید رضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی پیش‌تر گفته بود طرح شبکه ملی اطلاعات تا سال ۱۳۹۸ برای دولت ۱۲ هزار میلیارد تومان هزینه در بر داشته است.اما اکنون گزارش تازه مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که این رقم بسیار بیشتر از ۱۲ هزار میلیارد تومان، بلکه ۱۹ هزار میلیارد تومان برآورد شده است.
شبکه ملی اطلاعات و اهدافی که دنبال می کند
ایده یک شبکه «ملی» اینترنت از دولت محمود احمدی‌نژاد آغاز شد. احمدی‌نژاد «شورای عالی فناوری اطلاعات» را که در آخرین سال دولت محمد خاتمی طرح‌ریزی شده بود، اجرایی کرد و در نخستین جلسه این شورا از تصویب کلیات «شبکه اینترنت ملی» خبر داد. یک سال پیش از آن، قبل از امضای اساسنامه شورای تازه‌تأسیس توسط محمدرضا عارف، معاون اول وقت رئیس‌جمهوری، یکی از نخستین پرونده‌های سرکوب فعالان اینترنتی رقم خورده بود: پرونده وبلاگ‌نویسان.
شورای عالی فضای مجازی در دی ماه سال ۱۳۹۲ سندی را تحت عنوان «ضرورت تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» به تصویب رساند که بر اساس آن وظایفی بر عهده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به عنوان مجری شبکه ملی اطلاعات گذاشته شد. در این سند بر ایجاد شبکه‌ای متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی با مدیریت مستقل کاملاً داخلی، شبکه‌ای حفاظت شده نسبت به اینترنت و شبکه‌ای با امکان عرضه انواع محتوا و خدمات ارتباطی سراسری برای آحاد مردم با تضمین کیفیت، تاکید شده است. هم اکنون به اذعان رسمی مدیران این وزارت فناوری و اطلاعات ۸۰ درصد این پروژه اجرایی شده است.
اگرچه وزارت فناوری و اطلاعات می‌کوشد تا اهداف حاکمیت در راستای طرح شبکه ملی اینترنت را محقق کند، اما همچنان عملکرد این وزرات خانه با انتقادات بسیاری از جانب برخی مسئولان و مقامات که عمدا به جناح اصول گرا و نزدیک به حاکمیت هستند، مواجهه است و بسیاری معتقدند که روند اجرای کامل تکالیف مربوط به شبکه ملی اطلاعات با تأخیر در پیاده سازی و عملیاتی شدن این شبکه همراه است.
در حالی که تلاش‌ها برای محدود کردن و تحت کنترل در آوردن اینترنت از روزی که این سامانه وارد ایران شده به عناوین مختلف جریان داشته و دارد، مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش با تاکید بر ضرورت تدوین پیوست فناوری برای شبکه ملی اطلاعات، اعلام کرد:
«این شبکه به عنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور، به دلیل صیانت از فرهنگ ایرانی و حفاظت از اطلاعات کاربران در برابر تهدیدات امنیتی و حریم خصوصی حائز اهمیت است.»
بسیاری از کارشناسان حوزه اینترنت و فضای مجازی، راه اندازی شبکه اطلاعات ملی (شما) را پروژه‌ای در راستای کنترل و تسلط هر چه بیشتر بر اینترنت و اطلاعات کاربران تلقی می‌کنند.
بنا بر آنچه ادعا شده، شبکه ملی اطلاعات از سه لایه زیرساخت، خدمات و محتوا تشکیل شده است. «زیرساخت» به این معنی که زیرساختی وجود داشته باشد که بتواند با بیشترین استقلال، امکان تبادل داده را فراهم کند، «خدمات» یعنی یک سری خدمات روی زیرساخت (لایه اول) ارائه شود، مانند اپلیکیشن‌های حمل‌ونقل یا مسیریاب‌های ترافیکی و «محتوا»، لایه‌ای که شبکه، داخل آن ایجاد می‌شود.
اکنون در حالی که شبکه ملی اطلاعات در سه لایه توسعه زیرساخت، خدمات و محتوا به تصویب شورای عالی فضای مجازی رسیده، اما بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که تاکنون تنها یک سند در شورای عالی فضای مجازی (تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات) به تصویب رسیده که تنها لایه زیرساخت را شامل می‌شود و متولی آن وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات است و ابعاد دیگر آن کامل نیست.
