حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در بریتانیا، گفته است که ایران در یک سال گذشته در حفظ ارزش پول ملی عملکرد بهتری نسبت به بسیاری دیگر از کشورهای جهان داشته است. فاکت‌نامه درستی و نادرستی این سخن را بررسی کرده است.
سفیر ایران در بریتانیا با بازنشر توییتی از The Spectator Index مدعی شده است: «در فهرست کشورهایی که در حفظ ارزش پول ملی در برابر دلار با بیشترین مشکلات روبه‌رو بوده اند، ایران با وجود فشارها و تحریم اقتصادی عملکرد بهتری از ونزوئلا، آرژانتین، ترکیه، پاکستان، برزیل، روسیه، سریلانکا، قزاقستان، آفریقای جنوبی و سوئد داشته است.»
او در ادامه و با اشاره به واکنش‌ها به توییت The Spectator Index، این توضیح را اضافه کرده است که «می‌گویند موسسه تخصصی اشتباه کرده چون مبنای محاسبه را دلار ۴۲۰۰ تومان قرار داده. قطعا این‌طور نیست. چون همه می‌دانند که در ایران، نرخ آزاد دلار مثلا ۱۱ هزار تومان است ولی همزمان اختصاص دلار ۴۲۰۰ تومانی برای کالاهای اساسی هم هست. لذا مبنای محاسبه لحاظ نمودن تمامی فاکتورهای موجود است.»
بعیدی‌نژاد همچنین در پاسخ به واکنش علیرضا صلواتی – کارشناس مسائل اقتصادی- که نوشته بود “در هیچ نحوه محاسبه‌ای، دلار ۴۲۰۰تومانی نه واقعی است و نه مفید”، گفت:« در یک ارزیابی دقیق حتما مبنا قرار دادن یک نرخ ارز علمی نخواهد بود بلکه باید نرخ میانگینی از سبد نرخ‌های مختلف ارز با توجه به ارزش نسبی هر یک از نرخ‌ها در سبد مصرف ارزی مبنا قرار گیرد.»
قیمت دلار در بازار رسمی ایران چقدر تغییر کرده است؟
۱۴درصد، چیزی جز حاصل تقسیم عدد نرخ رسمی ارز در زمستان امسال و پارسال است. بر اساس آمار سایت بانک مرکزی ایران، متوسط قیمت رسمی ارز در دی ماه ۱۳۹۶، حدود ۳۶۸۰ تومان بوده و از تابستان پارسال قیمت رسمی روی ۴۲۰۰ تومان ثابت باقی مانده است.
حاصل تقسیم این دو عدد نشان می‌دهد قیمت ارز رسمی طی یک سال گذشته ۱۴درصد افزایش پیدا کرده است. اما نه دلار ۴۲۰۰ تومانی تنها ارز رایج در ایران است و نه تمام معاملات رسمی با این نرخ انجام می‌شود.
قیمت دلار در بازار غیررسمی چقدر زیاد شده است؟
طی یک سال گذشته در ایران دست کم دو نرخ ارزی وجود داشته است. بر اساس آمارهای بانک مرکزی متوسط نرخ ارز در آذرماه ۹۶، ۴۳۰۶ تومان بوده است.
بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی بانک مرکزی با عنوان «میانگین موزون سنا» متوسط قیمت خرید و فروش ارز در ماه منتهی به دوم بهمن ۱۳۹۷برابر ۱۰,۹۴۰ تومان بوده است. بر این اساس، میزان افزایش قیمت دلار در فاصله آذر ۹۶ تا آذر ۹۷، بیش از ۲/۵ برابر بوده است.
برآورد سهم دلار ۴۲۰۰ تومانی از کل معاملات ارزی ایران
بر اساس گزارش گمرک ایران، حجم کل واردات قانونی در ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۷، حدود ۳۲/۶ میلیارد دلار بوده است. در عین حال گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «ارزیابی نتایج اختصاصی ارز با نرخ ترجیحی» نشان می‌دهد که طی این مدت ۱۱/۱ میلیارد دلار از واردات ۹ ماهه به کالاهای اساسی اختصاص یافته که با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد شده است.
در واقع یک سوم واردات رسمی کشور با دلار دولتی ۴۲۰۰ تومانی و بقیه با نرخ‌های دیگر وارد شده است. با این حساب سهم کالاهای اساسی فقط یک سوم کل واردات کشور است.
در عین حال، ارز مورد نیاز کشور محدود به واردات قانونی نیست. به جز واردکنندگان رسمی، دلار در ایران متقاضیان دیگری هم دارد. آنها ناگزیر باید دلار مورد نیاز خود را از بازار آزاد و غیررسمی تامین کنند.
اما کل نیاز ارزی کشور چقدر است؟ اطلاعات دقیق و معتبری در این‌باره وجود ندارد، اما گفته شده نیاز ارزی کشور در طول یک سال ۷۰ میلیارد دلار است. اگر این عدد را مبنا قرار دهیم نیاز ارزی ۹ ماه حدود ۵۲ میلیارد دلار است که ۳۲ میلیارد آن صرف واردات قانونی شده و بقیه به واردات غیرقانونی یا امور دیگر اختصاص یافته است.
با این حساب تقریبا می‌توان گفت که سهم واردات کالاهای اساسی که با دلار ۴۲۰۰ تومان انجام می‌شود، حدود یک پنجم نیازهای ارزی کشور است. ۴۰ درصد سهم واردات قانونی کالاهای غیر اساسی است و ۴۰ درصد باقی مانده هم برای واردات غیر رسمی، مسافرت‌های خارجی یا پس‌انداز ارزی افراد، از بازار آزاد تهیه می‌شود.
برآورد افزایش وزنی قیمت ارز
نتایج این بررسی نشان می‌دهد طی یک سال گذشته نرخ دلار رسمی با وزن ۲۰ درصد از معاملات ارزی، حدود ۱۴درصد بوده است. از آن سو قیمت دلار آزاد، با وزن ۸۰ درصدی طی یک سال، بیش از ۱/۵ برابر افزایش پیدا کرده است.
با این حساب حتی اگر میانگین وزنی مبنای محاسبه قرار گیرد، قیمت برابری دلار در ایران در فاصله دی ۱۳۹۶ تا دی ۱۳۹۷ بیش از ۱۲۲ درصد برآورد می‌شود. با در نظر گرفتن این عدد در رده‌بندی The Spectator Index، ایران نه یازدهمین، بلکه بعد از ونزوئلا دومین کشوری است که بیشترین سقوط ارزش پول ملی را در طول یک سال تجربه کرده است.
