۱۶ آذر؛ یک تعریف، یک چالش، یک جبهه
۱۶ آذر؛ روز دانشجو، روز اعتراض، روز امید و روز دگرخواهی را گرامی می‌داریم.
نسل‌به‌نسل دانشجویان ایران در دوره‌های به‌هم پیوستهٔ جنبش دانشجویی، نخست ضرورت «نه به آنچه که هست»، چشم‌انداز روشن گذار از دیکتاتوری به آزادی و بالندگیِ دگرگونه‌خواهی را تجربه می‌کنند.
تکامل تعریف یک عبارت و یک روز
به جنبش دانشجویی ایران دیگر نباید صرفاً از منظر تاریخچهٔ آن نگریست؛ تاریخچهٔ آن با ویژگی روشنگری، آزادیخواهی و نفی هر گونه دیکتاتوری تثبیت شده و جایگاه پشتوانه‌ٔ تاریخی، سیاسی و فرهنگی یافته است.
«۱۶ آذر» اصطلاحی صنفی، سیاسی و تاریخی‌ست که در گذر زمان صیقل خورده و اکنون اصطلاح، عبارت و مناسبتی تکامل یافته است.
«۱۶آذر» «شاخه‌ای از جنگل خلق» (۱) است که ۷۱ سال به سوی نور جهش نموده است. در این جهش، همواره روشنگر مصاف خود با تمامیت‌خواهی سیاسی و ایدئولوژیک و گستردن شاخ و برگ دیگرگونه‌خواهی خویش است.
«۱۶ آذر» فراتر از یک یادواره و گرامیداشت، هماره طلیعهٔ حسابرسی از حاکمیت‌های سیاسی است.
«۱۶ آذر» نشانی‌دهنده است، راهنمای نوترین نگرش به موقعیت میان حاکمیت و جامعه است. در قیام ۱۴۰۱ رأس نظام را نشانه گرفت و سد اصلی و نقدترین مانع آزادی، دموکراسی و برابری را نشان داد.
یک ذخیرهٔ ملی، تاریخی و فرهنگی
به ۱۶ آذر و به جنبش دانشجویی ایران باید با عبور از قیام ۱۴۰۱ نگریست؛ یعنی به فعال‌ترین کشاکش میان جنبش دانشجویی ایران و حاکمیت سیاسی. به‌همین دلیل گرامیداشت روز ۱۶ آذر ۱۴۰۳، دغدغهٔ هراس‌آور و مداوم حاکمیت ملایان شده است. چرا که این روز به یک ذخیرهٔ ملی، تاریخی، سیاسی و فرهنگیِ غنی‌شده برای ایران‌زمین تکامل یافته است.
مشاهده می‌شود که ۱۶ آذر یا روز دانشجو، بسا فراتر از تاریخ یک رویداد در تقویم زمان است. این روز، از قاب یادواره بر دیوار زمان بیرون جهیده و نمادی از دغدغه و مبارزه مداوم دانشجویان ایران برای تحقق آزادی، عدالت و دموکراسی است. با آن‌که بیش از هفت دهه، بارها شاهد قیام دانشجویان علیه استبداد شاهی و شیخی بوده‌ایم، اما قیام ۱۴۰۱ ابعاد آینده‌ساز به جنبش دانشجویی بخشید و آن را به یکی از فعال‌ترین و گسترده‌ترین جنبش‌های اجتماعی در ایران تبدیل کرد.
تحول جنبش دانشجویی
قیام ۱۴۰۱، نقطه عطفی در تاریخ قیامهای سه دههٔ اخیر ایران شد. این قیام باعث شد تا جنبش دانشجویی از حالت سنتی خود خارج شده و به یک جنبش سازمان‌یافته تبدیل شود. تمام هراس حاکمیت از پدیدهٔ جدید دانشجویی، همین ضرورت سازماندهی در مبارزات دانشجویی و بقیهٔ اقشار اجتماعی است.
دانشجویان در آن قیام، نقش محوری ایفا کردند. شجاعت، فداکاری، همیاری و همبستگی، چهار مشخصهٔ حضور دانشجویان در کنار سایر اقشار بپا خاسته علیه حاکمیت ملایان بود. شاهد بودیم که پویاییِ جنبش دانشجویی، با سایر جنبش‌های اجتماعی مانند جنبش کارگری، جنبش پیشتاز زنان و اقلیتها ارتباط تنگاتنگ برقرار نمود؛ جنبش‌هایی که هم‌اکنون در کف خیابانهای ایران با مطالبهٔ بازگشت‌ناپذیر عدالت، آزادی و برابری جریان دارند. جنبش‌هایی که تجربه نموده و درمی‌یابند که با همیاری و همبستگی، می‌توانند بر اشغال‌گران ولایی ــ آخوندی پیروز شوند.
چالشها و فرصت‌ها
حاکمیت ملایان با سرکوب، زندانی کردن، محرومیت از تحصیل و فشارهای روانی در جریان «خالص‌سازی» گستردهٔ دانشگاهها، تلاش دارد جنبش دانشجویی ایران را با چالش روبه‌رو کند. اما با وجود این همه مانع، قشر بالندهٔ دانشجو با پشتوانه‌ٔ تاریخی ــ که در بالا برشمردیم ــ و عبور از قیام ۱۴۰۱، تبدیل به اراده و پایداریِ شکست‌ناپذیر در مطالبهٔ سرنگونی حاکمیت آخوندی شده است. از قضا کابوس و هول حاکمیت از دانشگاه و دانشجو در همین امر تثبیت شدهٔ لایتغیر است.؛ امری که فرصت را نصیب جنبش دانشجویی نموده و برای حاکمیت سوزانده است.
نگرانی فزایندهٔ حاکمیت
حاکمیت ملایان هم‌اینک، جنبش دانشجویی را بسا بیش از گذشته به‌عنوان یک تهدید جدی تلقی می‌کند؛ زیرا دانشجویان، در صف نخست حسابرسی از حکومت و مطالبه‌گر آزادی و برابری، استوار مانده‌اند. همین ویژگیِ خاص و برجسته، افکار عمومی را به سمت تغییر و تحول سوق داده است و اکنون بیشتر فراخوان می‌دهد. با چنین ریشه‌داری و پشتوانه‌ای، این جنبش نقشی مهم در شکل‌گیری هویت ملی و دموکراتیک ایران دارد.
جبهه آینده‌ساز
ویژگیِ برجستهٔ جامعهٔ ایران در ۱۴۰۳ و پس از آن، کش و واکش مداوم اقشار و حاکمیت است. زد و خوردی که با چهار فصل سال آمیخته و تا تعیین‌تکلیف نهایی، سیر رشدیابنده خواهد داشت. در این کشاکش، همان‌طور که اشاره شد، جنبش دانشجویی به مرحله‌ای نه‌تنها سازش‌ناپذیر، بلکه جبهه‌ای برای نفی کلیت حاکمیت اعم از این جناح و آن باند شده است.
این کشاکش به یک قانونمندی تبدیل و بالغ گشته است: رژیم توان هیچ اصلاح و تغییر نخواهد داشت، اقشار و خاصه دانشجویان، به جانب رادیکال شدن و اثربخشی بر همدیگر پیش خواهند رفت. آینده جنبش دانشجویی با خصلت پیشتازانه و تاریخیِ اثربخشی بر تحولات سیاسی و اجتماعیِ ایران، در راستای عبور کامل از اشغال‌گر موسوم به «جمهوری اسلامی» رقم خواهد خورد.
پی‌نوشت:
۱ـ احمد شاملو در کتاب «هوای تازه»
