پس ازپایان جنگ دربیشترمناطق سوریه،ایران وروسیه بعنوان دوحامی نظام بشارالاسد رقابت شدیدی برای تعیین مناطق نفوذ و تقسیم دستاوردهای جنگ را آغاز کرده‌اند.
روزنامه آمریکایی «واشینگتن پست»، در گزارشی نوشته که ایران و روسیه به دنبال الزام تدریس زبان فارسی و روسی در مدارس سوریه هستند و با توجه به کمبود نان هر دو کشور قراردادهایی برای ساخت شرکت‌های تولید آرد نیز منعقد کرده‌اند.
همچنین هردوکشوربا نظربویرانی سوریه،درپی ساخت نیروگاه‌های تولید برق نیزهستند.
روزنامه مذکور نوشته که سوریه هم اکنون شاهد رقابت شدید روسیه و ایران برای امضای توافقنامه‌هایی کلان جهت استخراج نفت وفسفات و ساخت بنادر است.
در این زمینه شرکت‌های روسی پیروز میدان بوده‌اند به طوری که این شرکت‌ها در طی سال‌های 2013 تا 2020 برنده پنج قرارداد نفتی شدند. این در حالی است که ایران تنها در سال گذشته موفق به امضای یک قرارداد نفتی با دولت سوریه شد.
در بهار سال 2019، سوریه اعلام کرد که در صدد اجاره بندر «طرطوس» به روسیه و واگذاری مدیریت انبارهای ذخیره کالا در بندر«لاذقیه» به ایران است.
«واشینگتن پست» نوشته که قرار بود دولت سوریه قرارداد تولید فسفات را به ایران واگذار کند اما در نهایت این قرارداد در سال 2018 بایک شرکت روسی به امضا رسید. توافق شده تا این شرکت روسی به مدت 50 سال هفتاد درصد از سود فروش فسفات تولیدی در سوریه را از آن خود کند.
سهم عادلانه در برابر تعهدات
«واشینگتن پست» نوشته که ایرانی‌ها بر این باورند که در برابر انجام تعهدات نظامی، سهم عادلانه‌ای از سفره سوریه کسب نکرده‌اند و بیشتر دستاوردهای اقتصادی نصیب روس‌ها شده است.
در همین رابطه در سال 2018، «یحیی رحیم‌صفوی»، از سرداران سپاه پاسداران ایران و مشاور نظامی علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی خواستار پاداش به ایران به‌دلیل حمایت از بشار الاسد از طریق امضای قرارداد در حوزه‌های تولید نفت و گاز و معادن فسفات شده بود.
این روزنامه آمریکایی نوشته: «پس از ده سال از آغاز انقلاب، نیروهای حکومتی سوریه اغلب مناطق کشور را در کنترل دارند و نیروهای معارض را در منطقه ادلب در شمال غرب سوریه محصور کرده‌اند. این در حالی است که سوریه کاملا ویران شده و اقتصادش فرو پاشیده است.»
به‌طور تاریخی، سوریه روابط اقتصادی بیشتری با روسیه دارد اما ایران توانست در سال‌های اخیر بخشی از بازار سوریه را به خوداختصاص دهد.
به‌عنوان مثال اخیرا واردات دارو و کالاهای برقی از ایران به سوریه افزایش یافته است. همچنین ایران در ماه مارس گذشته یک مجتمع رفاهی جدید در دمشق احداث کرد. رسانه‌های ایران نیز گزارش دادند که ایران در تلاش برای ساخت یک مجتمع تجاری 12 طبقه دردمشق است که 24 شرکت ایرانی در آن مستقر خواهند شد.
ستیز دو زبان
از سویی دیگر، روسیه با غلبه بر ایران توانست زبان روسی را به عنوان زبان دوم در مدارس سوریه به‌جای زبان فرانسه جایگزین کند. درهمین زمینه سال گذشته اولین امتحانات آموزش زبان روسی در دبیرستان‌های سوریه برگزار شد.
ایران به نوبه خود در تلاش برای رسمیت آموزش زبان فارسی در مدارس سوریه است. سال گذشته و در هنگام بازسازی برخی مدارس سوریه «محسن حاجی میرزایی»، وزیر آموزش و پرورش ایران خواستار درج زبان فارسی در نظام آموزشی سوریه شده بود. در همین زمینه برخی مدارس مقاطع ابتدایی و متوسطه که ایران در استان‌های «دیر الزور» و «الرقه» به بازسازی آنها اقدام کرد کلاس‌هایی برای آموزش زبان فارسی در برنامه‌های آموزشی خود تدارک دیده‌اند.
برخی فعالان سوری بیم دارند که پس از افتتاح کنسولگری ایران در حلب چنین رویه‌ای در آن استان نیز اجرایی شود.
روسیه و جهان عرب
روسیه و ایران همچنین به ساخت کارخانه‌های متعدد تولید آرد در سوریه مبادرت کرده اند. یک شرکت روسی در سال 2017 اعلام کرد که مجوز ساخت چهار کارخانه تولید آرد در استان «حمص» به قیمت 84 میلیون دلار را کسب کرده است. روسیه همچنین موفق به صادرات یک میلیون تن گندم در سال های 2017 تا 2019 به سوریه شده بود.
سازمان ملل متحد اعلام کرد که در جنگ ده ساله سوریه که حدود نیم تریلیون دلار ضرر اقتصادی به کشور تحمیل کرده بیش از 13 میلیون نفر نیازمند کمک‌های بشردوستانه هستند.
روسیه در تلاش است از طریق سوریه روابط خود با جهان عرب را تقویت کند. روسیه همچنین از تلاش‌های کمیته نگارش قانون اساسی سوریه زیر نظر سازمان ملل متحد حمایت می‌کند. گفتنی است که مسکو از سال 2015 به دنبال اجرای انتخابات پارلمانی و ریاست‌جمهوری در سوریه بوده است.
ایران به دنبال پول و نفوذ سرزمینی
در مقابل، ایران به‌دنبال دسترسی راهبردی به گذرگاهی از شرق سوریه در مرز عراق تا دریای مدیترانه است. این گذرگاه می‌تواند امدادرسانی و ارسال اسلحه به حزب الله لبنان به عنوان نیروی نیابتی ایران را تسهیل کند.
در همین زمینه «عمر ابولیلی» مدیر یک نهاد نظارتی با نام «دیر الزور 24» اعلام کرده است که «ایران فقط به دنبال پول نیست بلکه اهداف سرزمینی نیز در سر دارد.»
وی ادامه داد: «ایرانی‌ها به خرید زمین در شرق سوریه مشغول هستند و ساختمان‌های اطراف مرقد حضرت زینب در دمشق را نیز خریداری کرده‌اند.»
ایران از طریق سرمایه‌گذاری در بخش‌های امنیتی و آموزش به دنبال تقویت حضور و موقعیت نیروهای نیابتی خود در شرق سوریه است.
در همین زمینه «ابو لیلی» افزود: «ایران از طریق سیاست‌هایش به دنبال اعتمادسازی و جذب نسل جوان سوریه است.»
