درآستانه سال تحصیلی جدید، کارشناسان حوزه آموزش در ایران، از احتمال وقوع یک فاجعه جدید اجتماعی در این کشور خبر دادند.
با وجود اینکه محسن حاجی میرزایی، وزیر پیشین آموزش و پرورش ایران، پس از پیدایش همه‌گیری کرونا تصریح کرده بود که تعطیلی فیزیکی مدارس باعث اختلال در سیستم آموزشی و ترک تحصیلی دانش‌آموزان نمی‌شود، آمارهایی که خبرگزاری «ایسنا» به نقل از این وزیر منتشر کرده، حاکی از ترک تحصیل حداقل «۳۷ درصدی» دانش‌آموزان در یکسال گذشته است.
پس از بسته شدن درهای مدارس در اسفند ۱۳۹۸، «نرم افزار شاد» علی‌رغم کمبود زیرساخت‌های مناسب ایران، برای ارائه خدمات آموزشی به دانش‌آموزان معرفی شد. از آن زمان آمارها و گزارش‌های مختلفی در مورد ترک تحصیل و یا بازماندگی از تحصیل در استان‌های مختلف ایران منتشر می‌شود.
آمارهای متناقض
در گزارش‌ها، اعداد و آمارهایی که مسئولان جمهوری اسلامی چه در دولت پیشین و یا دولت فعلی ارائه دادند، تناقض آشکاری مشهود است. برخی از این اعداد، آمار ترک تحصیل دانش‌آموزان در سال گذشته را ۲۵ درصد، برخی ۳۷ درصد و برخی دیگر ۱۰ درصد نشان می‌دهد. کارشناسان مستقل حوزه آموزش معتقد هستند که این تناقض در آمار به چند دلیل عمده برمی‌گردد. از جمله اینکه مسئولان ایرانی، خواسته یا ناخواسته، نتوانسته‌اند بین آمار دانش‌آموزانی که به نرم افزار شاد دسترسی ندارند و بین دانش‌آموزانی که به صورت کامل ترک تحصیل کرده‌اند، تفکیک درستی ایجاد کنند. در کنار آن، عدم شفافیت در آمارهای خروجی از دستگاه‌های دولتی در ایران و تغییر در این اعداد، بزرگ‌ترین نقش را در تناقض بین این آمار بازی می‌کند.
چرا «ترک تحصیل»؟
ممانعت از آغاز و یا ادامه تحصیل دانش‌آموزان در تاریخ جمهوری اسلامی همیشه مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است. برخی از عوامل این «پدیده» مشکلات ریشه‌ای جمهوری اسلامی در حوزه آموزش بوده است که سال‌ها با آن دست و پنجه نرم می‌کند. از جمله توزیع نادرست نیروی انسانی در آموزش و پرورش، تبعیض در سهم دانش‌آموزان در تحصیل، فقر و نیازمندی‌های ویژه محصلان، محیط نامناسب خانه و مدرسه، خشونت و تنبیه معلمان، سختگیری‌های بیهوده، ازدواج زودرس دانش‌آموزان است.
همه‌گیری کرونا که تعطیل شدن فیزیکی مدارس را به همراه داشت، به چالش‌های دولت ایران افزوده و آمار ترک تحصیل را به صورت چشمگیری افزایش داده است. بخش بزرگی از دانش‌آموزانی که توانسته بودند موانع ذکر شده را پشت سر بگذراند، این بار با دو چالش جدید مواجه شدند که یکی در اختیار نداشتن گوشی هوشمند و دیگری عدم دسترسی به اینترنت است.
در همین زمینه محسن حاج میرزایی خبر داده بود که بیش از ۳٫۵ میلیون نفر از دانش‌آموزان تنها به دلیل نداشتن گوشی هوشمند، تبلت یا اینترنت مجبور به ترک تحصیل شده‌اند.
دولت ایران نیز در اقدامی که به گفته ناظران «دیرهنگام و ناکارآمد» بود، در ۲۵ دی سال گذشته تصمیم گرفت تسهیلاتی را برای ۲ میلیون دانش‌آموز نیازمند جهت خرید وسایل هوشمند در نظر بگیرد. در این طرح، خانواده‌ها می‌باید به شکل اقساطی هزینه این گوشی‌های هوشمند را پرداخت کنند. طرحی که با توجه به پراکندگی این دانش‌آموزان در استان‌های فقیر و عدم توانایی خانواده‌ها در پرداخت این اقساط، به شکست منتهی شد.
در همان بازه زمانی وزیر آموزش و پرورش وقت ایران اعلام کرد که ۲۵ درصد از فرزندان خانواده‌های ایرانی حتی برای یک ساعت در طول شبانه‌روز به گوشی هوشمند دسترسی ندارند. ناظران با جمع‌آوری داده‌های استان‌های مختلف به صورت جداگانه، آمار واقعی در این زمینه را بسیار بیشتر تخمین زدند.
حتی در مواردی مقام‌های رسمی دولت ایران همچون حمید رضا رخشانی، مدیر کل آموزش و پرورش استان سیستان و بلوچستان از آمار ۵۰ درصدی دانش‌آموزانی که در یک سال اخیر ترک تحصیل کرده‌اند، خبر داد.
عدم توزیع مناسب شبکه اینترنت در ایران نیز از دلایل مهم دیگر برای ترک تحصیل دانش‌آموزان معرفی شده است. بهروز محبی، نماینده مجلس ایران چندی پیش در مورد حوزه انتخابیه خود تصریح کرده بود:«حتی برقراری یک تماس معمولی در بسیاری از روستاها ممکن نیست».
کاربران رسانه‌های اجتماعی نیز تصاویری از دانش‌آموزانی که برای دسترسی به اینترنت، مسیرهای طولانی را می‌پیمایند و یا در مواردی از دامنه کوه‌ها بالا می‌روند، منتشر کرده اند.
وخامت اوضاع در برخی استان‌ها
بحران مدیریتی در استان‌های حاشیه‌ای و «محروم» با آغاز همه‌گیری کرونا بیشتر نمایان شد. خبرگزاری «تسنیم» به نقل از عباس ضیاء، معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزش و پرورش استان کرمان نوشته است فقط در مناطق روستایی و عشایری این استان، بیش از ۶ هزار نفر دانش‌آموز ترک تحصیل کرده‌اند. مدیرکل آموزش و پرورش استان سیستان و بلوچستان نیز گفته بود که بیش از ۴۰۰ هزار محصل در این استان به گوشی هوشمند یا تبلت دسترسی ندارند. حتی در استان خراسان رضوی، آمارهای رسمی، حاکی از رشد ۳۰۰ درصدی ترک تحصیل است.
با وجود اینکه ناظران مستقل، آمارهای واقعی در این زمینه را بیشتر می‌دانند، خبرگزاری تسنیم در گزارشی نوشته است:«این آمار بیش از آنکه یک خبر باشد، اعلام یک فاجعه اجتماعی است»
