گروه جامعه: «امامزاده‌سازی»، «امامزادههای جعلی»، «امامزادههای غیرموثق». این‌ها تعابیری است که در چند سال اخیر در فضای رسانه‌ای و مجازی مطرح می‌شود و هربار واکنش‌هایی را به دنبال دارد.
به گزارش خبرآنلاین، ۲۰ سال از ساخت فیلم رنگ خدا، چهارمین فیلم بلند مجید مجیدی گذشته بود که انتشار خاطراتی از مجیدی درباره ساختن امامزاده‌ای در طی ساخت این فیلم در یکی از روستاهای شمال و بعد استقبال مردم آن منطقه از آن امامزاده به عنوان امامزاده‌ای واقعی، بر سر زبان‌ها افتاد. هرچند چندی بعد از انتشار این خاطره، مجیدی آن را تکذیب کرد اما موجی از واکنش‌ها در فضای مجازی درباره امامزاده‌هایی که جعلی یا غیرموثق خوانده می شوند، به راه افتاد. واکنش‌هایی اغلب اعتراض‌آمیز درباره زیاد شدن امامزاده و بقعه‌های تاریخی در سالهای بعد از انقلاب که عمدتا سازمان اوقاف را نشانه گرفته بود. این اعتراضات ادامه واکنش‌ها به خبرهایی مبنی بر وجود داشتن امامزاده‌هایی به نام «امامزاده بیژن» یا «امامزاده قل قلی» و ساختن امامزادههای جدید بود. امامزاده‌هایی با اسامی عجیب و غریب که واکنش‌ها به آنها، اعتراض بعضی از نمایندگان مجلس را هم برانگیخت و البته مقامات سازمان اوقاف کشور را به توضیح وادار کرد. تا جاییکه حجت الاسلام ولی‌الله عادلی مدیرکل امور اجتماعی و موسسات خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه آبان ماه پارسال اعلام کرد که «این سازمان با هر گونه خرافات و ساخت بقعه جدید مبارزه می‌کند و به هیچ عنوان اجازه ساختن امامزاده جدید را نمی‌دهد.» اما آنطور که از پیگیری‌های خبرآنلاین برمی‌آید بازار بعضی از این امامزادهها داغ است و به گفته بعضی از نمایندگان مجلس سازمان اوقاف فعالیت چندانی برای مقابله با ساختن امامزده‌های جدید یا همان امامزادههای غیرموثق نکرده است.
واکنش‌ها به وجود امامزادههای جعلی
«امامزاده‌سازی»، «امامزادههای جعلی»، «امامزادههای غیرموثق». این‌ها تعابیری است که در چند سال اخیر در فضای رسانه‌ای ومجازی مطرح می‌شود. ۸ سال پیش یعنی در سال ۱۳۹۰ بود که حسن ربیعی، سخنگوی سازمان اوقاف و امور خیریه از رشد هفت برابری تعداد امامزادهها از سال نخست انقلاب تا سال ۹۰ خبر داد و تعداد امامزادههای رسمی و مورد تایید سازمان اوقاف و امور خیریه را نزدیک به ۱۱ هزار اعلام کرد که دربیش از هشت هزار بقعه دفن شده‌اند. چند سال بعد از اعلام این خبر یعنی در سال ۱۳۹۶ بود که خبری به نقل از امام جمعه ایذه منتشر شد که در آن اعلام شده بود امامزاده شهرستان ایذه دیگر امامزاده نیست و تا اطلاع ثانوی امامزاده امیرالمومنین که در ورودی شهر ایذه قرار دارد تعطیل است. ماجرا از آن قرار بود که شخصی که اصالتش ایذه‌ای است ولی از کودکی ساکن آمریکا بوده با در دست داشتن سند رسمی مربوط به محل فعلی امامزاده امیرالمومنین به سازمان اوقاف و اماکن مذهبی مراجعه و اعلام کرده بود که محل مذکور مقبره پدربزرگ او است اما اداره اوقاف و امور خیریه ایذه این موضوع را همان زمان تکذیب و اعلام کرد این مکان امامزاده نیست و قدمگاه امیرالمومنین(َع) است و تعطیل نشده است. چندی بعد، ماجرای مقبره پدر میرحمایت میرزاده، نماینده «گرمی» استان اردبیل در مجلس در شبکه‌های اجتماعی داغ شد. میرعزیز میرزاده پدر میرحمایت میرزاده ۳۰ سال پیش فوت شده است و سال‌هاست که محل دفن وی مانند ضریح امامزادگان ساخته شده و گفته می‌شود محل زیارت هم شده است. گرچه این خبرها در سالهای گذشته انتقادهایی را از مسوولان سازمان اوقاف برانگیخته است اما مسئولان سازمان اوقاف دلیل این امر را جعلی بودن امامزادهها نمی‌دانند. احمد شرفخانی، معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه، شهریورماه سال ۱۳۹۶ در این مورد گفته بود: «بخش عمده‌ای از امامزادگان کاملا شجره‌نامه دارند. اگر برخی از آنها هم شجره‌نامه نداشته باشند یک کتاب تاریخی معتبر، حضور امامزادگان را تأیید می‌کند و یا شهرت محلی و قدیمی که سینه به سینه به ما رسیده است ثابت می‌کند که در این مکان امامزاده بوده است. همچنین قدمت آثار تاریخی و باستانی که در برخی امامزادگان وجود دارد نشان‌دهنده آن است که این‌ها واقعا نوادگان ائمه بوده‌اند.»
اوقاف اجازه بازی با احساسات دینی مردم را ندهد
موضوع امامزاده سازی چندی پیش مورد اعتراض بعضی از نمایندگان مجلس هم قرار گرفت. بطوریکه محمدعلی پورمختار، خواستار برخورد با قدرت با افزایش امامزادههای جعلی در ایران شد؛ «سازمان اوقاف برای جلوگیری از وهن امامزادهها باید به این موضوع ورود کند. مضاف بر اینکه سازمان اوقاف متولی اصلی این امر است و تکلیف دارد اجازه این سوءاستفاده‌ها را ندهد. نکته دیگر این است که به هر حال در این روند از مردم پول گرفته می‌شود و برای این امامزادهها گنبد و بارگاه چند ده میلیونی هزینه می‌شود و اگر این رویه ادامه پیدا کند حتما خسارت‌بار خواهد بود.»
هنوز عمر مجلس نهم تمام نشده بود که کمیسیون اصل ۹۰ این مجلس به موضوع امامزادههای جعلی ورود کرد و آنطور که از خبرها برمی‌آمد این کمیسیون تا حدودی توانست مانع از گسترش امامزاده‌سازی شود اما آنطور که حالا غلامعلی جعفرزاده ایمن آبادی می‌گوید، هنوز اتفاق چندانی برای برچیدن این امامزادهها نیفتاده است؛ «۱۰۰۰ درصد رشد آماری درباره امامزادهها نسبت به قبل از انقلاب وجود دارد. بعضی از مسوولان سازمان اوقاف گفته‌اند که آمار امامزادهها در اول انقلاب مشخص نبوده است درحالیکه آمار در آن زمان دقیق بوده است و این رشد آماری امامزادهها هیچ جایگاه قانونی ندارد. ما الان حدود ۱۱ هزار امامزاده داریم. ما انتظار داشتیم که مسوولان مربوطه درباره امامزادههای جعلی شفاف سازی کنند. امامزادههای دست ساخته، جعلی، خودساخته و … برداشته شود و با احساسات دینی مردم بازی نشود اما این اتفاق نیفتاده است. هنوز می‌بینیم که مردم به بعضی از درخت‌ها هم پارچه یا قفل می‌بندنند. درحالیکه بعضی از این امامزادهها و بقعه‌ها هیچ شجره‌نامه‌ای ندارند. بزرگترین وظیفه اوقاف این است که اجازه ندهد در هیچ یک از شهرها و محلهها با احساسات دینی و مذهبی مردم بازی شود و خدای نکرده توسل به ائمه یک دکان کاسبی برای شورای یک محله یا دهیاری شود. من هیچ تغییری را در این زمینه از همان زمان مجلس نهم که کمیسیون اصل ۹۰ وارد این موضوع شد، نمی‌بینم.» او ادامه می‌دهد: «بعضی از امامزادهها تبدیل به دکان‌هایی برای درآمدزایی شده است. من نمی‌دانم چطور شده که یک امامزاده‌ای در شمال در کنار دریا دفن شده است. الان جوان‌ها در این زمینه از ما سوال می‌کنند، درحالیکه بعضی از این امامزادهها فاقد شجره هستند و کسی هم جرات نمی‌کند به آنها دست بزند.»
برخی بقاع جعلی را تخریب کرده‌ایم
اما غلامرضا عادل معاون فرهنگی اجتماعی سازمان اوقاف و امورخیریه این اظهارات جعفرزاده ایمن آبادی را قبول ندارد و می‌گوید که اساسا قبل از انقلاب، آمار و اطلاعات دقیقی از بقاع متبرکه و امامزادگان در دست نبود و آمار مطرح شده در اوایل انقلاب غیرمستند و بیشتر مبتنی بر حدس و گمانه‌زنی بوده که هیچ مرجعی آن را تایید نمی‌کند.
او می‌گوید: «همانطور که بارها از سوی سازمان اوقاف اعلام شده پس از پیروزی انقلاب این سازمان در یک پروسه زمانی مبتنی بر روش و پایش علمی و با بهره‌گیری از کارشناسان علم اتساب، بر اساس منابع و اطلاعات مرکز آمار ایران، کتب فهرستگان فضاهای فرهننگی کشور و سایر کتب و منابع تاریخی، اطلاعات کلی امامزادگان را در سراسر کشور جمع‌آوری کرد که در واقع علت اختلاف آمار در ابتدای انقلاب با اکنون عدم انجام شناسایی و ثبت و ضبط احصاء آمار اطلاعات بقاع متبرکه در گذشته بوده است. در حال حاضر این اطلاعات به روز شده است.»
عادل ادامه می‌دهد: «استفاده نادرست مردم از برخی القاب و اصطلاحات برای امامزادگان و بقاع متبرکه مزید بر علت و عامل انتشار بیشتر خرافات در حوزه بقاع متبرکه شده است. به عنوان مثال امامزاده بیژن در اصل امامزاده سید محمد معروف به بی جن است که اشتباها بیژن تلفظ می شود و وجه تشمیه آن به بی جن به دلیل عدم وجود جن در آن محل بوده است و یا امامزاده سیدجلال الدین که در کنار مسجد تاریخی نصیرالملک شیراز واقع شده و به سیدالحرمین شهرت دارد در اصطلاح عموم به امامزاده زنجیری معروف شد و دلیل این نامگذاری آن است که در گذشته زنجیری به در آن امامزاده متصل بوده که زائران برای برآورده شده حوائج خود به آن دخیل می بستند. یا امامزاده محمدشهرستان ممسنی به دلیل نصب در آهنی برای آن در گذشته در افواه عمومی مردم منطقه به امامزاده آهنی شهرت یافت.»
او با بیان اینکه بر اساس اسناد تاریخی که در دست اوقاف است تمام امامزادگان دارای اسم و شجره نامه هستند، می‌گوید: «اما ممکن است در برخی مناطق و روستاها و شهرستانها آن ها با عنوان و شهرت محلی خود مطرح شوند ولی در تاریخ اسم دقیق آنها مشخص و مضبوط است. متاسفانه در برخی تابلوهای نصب شده در بین راه و یا سردر بقاع متبرکه اشتباهاتی رخ داد به این شکل که به جای اسامی صحیح و واقعی شهرت آن ها درج شد و همین امر موجب ایجاد برخی سوء استفاده ها توسط مغرضین شد. گاهی هم برخی از این افراد با فتوشاپ و امکاناتی که در اختیار دارند این عمل نادرست را ترویج می دهند که بخش عمده ای از فعالیت آنان به توطئه وهابیون بازمی‌گردد که هدف آنها ایجاد شک و شبهه و آسیب به چهره امامزادگان و جلوگیری از حضور پرشور مردم در این اماکن مذهبی است.»
عادل با بیان اینکه این سازمان هرگز بدون پشتوانه تاریخی و اسناد تاریخی و اسناد و مدارک متقن و مستدل درصدد تقویت و تبلیغ و ترویج اماکنی که در اصالت و انتساب آنان به خاندان عصمت و طهارت (ع) محل شک و شبهه است برنیامده است، ادامه می‌دهد: «بلکه خود پیش قدم در مبارزه قاطع باهرگونه عقاید خرافی و ترویج باورهای سست مایه بوده و طبعا در مقاطع مختلف و در هرکجا که ضرورت داشته با هماهنگی مراجع ذیصلاح قضایی و امنیتی برخورد قاطع با خرافه گرایان و سودجویان انجام شده است. همچنین در راستای مبارزه قاطع این سازمان با موضوع پیدایش مقابر امامزادگان و احداث بقعه جدید منسوب به امامزادگان در اثر خواب نما شدن افراد در برخی استانها ادارات اوقاف با همکاری مسئولان محلی و شورای تامین نسبت به تخریب و امحای بقاع جعلی اقدام کرده است.»
امامزاده‌سازی و سودای درآمد
یکی از کارشناسان اداره اوقاف هم با بیان اینکه سازمان اوقاف با بعضی از امامزادههای جعلی و یا توسل به درخت در شمال کشور برخورد کرده است، می‌گوید: «اما برخورد با بعضی از این موضوعات خیلی هم آسان نیست و ممکن است باعث درگیری‌هایی شود. خیلی از این بقعه‌ها هم تحت نظر و زیرمجموعه سازمان اوقاف نیست. بدعت‌هایی در این زمینه وجود دارد و باید در این زمینه اقداماتی انجام شود اما اول از همه باید فرهنگ ما در این زمینه اسطوره سازی عوض شود.» او می‌گوید: «از طرفی گفته می‌شود امامزادهها برای کسب درآمد ساخته می‌شوند درحالیکه اگر بررسی کنید می‌بینید که حدود ۲ یا ۳ هزار از این امامزادهها درآمدزایی ندارند. درآمد بعضی از این امام زاده‌ها در طول ۳ ماه، یک میلیون تومان هم نمی‌شود. درباره این موضوع درآمدزایی امام زاده‌ها بزرگنمایی شده است. اینکه گفته می‌شود در استان مازنداران خیلی امام زاده وجود دارد دلایلی تاریخی دارد. یکی از این دلایل حکومت علویان طبرستان در این منطقه بوده است.»
مهدی ایزدی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان مازندران، هم در گفت وگو با از تفاهم سازمان میراث فرهنگی و سازمان اوقاف برای مرمت امامزادهها و بقعه‌ها می‌گوید؛ «یک سری مقبره‌ها و مکان‌های زیارتی وجود دارند. در استان مازندارن بالای ۱۱۰ مقبره داریم که دوره‌های ساختشان قدمتشان مشخص است. یک سری از آنها شجره نامه‌هایی دارند که قدمتشان مشخص شده است و جزو امام زاده‌ها محسوب می‌شوند. بعضی از این مکان‌ها هم جزو اماکن تاریخی هستند.» او ادامه می‌دهد: «سازمان میراث وارد جعلی بودن یا نبودن امام زاده‌ها نمی‌شود. تفاهنامه بین میراث فرهنگی و سازمان اوقاف وجود دارد برای مرمت و احیای اماکن مذهبی که به نوعی مشارکت در مرمت آنها است. مسوول اصلی درباره شجره نامه‌ها، سازمان اوقاف است.»
